TÌM HIỂU VỀ TẬP TRUYỆN HƯƠNG MÁU- NGUYỄN VĂN XUÂN

1. Sơ lược về tác giả Nguyễn Văn Xuân và tập truyện Hương Máu

Nhà văn, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Xuân sinh ngày 10.5.1921 tại làng Thanh Chiêm xã Điện Phương huyện Điện Bàn tỉnh Quảng Nam và mất ngày 04.7.2007. Sinh thời, ông không chỉ viết tiểu thuyết, truyện ngắn, biên khảo... mà còn  được biết đến như một người làm báo và viết báo xuất sắc. Các tác phẩm chính của Nguyễn Văn Xuân: Ngày giỗ cha (tập truyện ngắn, 1943), Ngày cuối năm trên đảo (tập truyện ngắn, 1945), Bão rừng (tiểu thuyết, 1957), Dịch cát (tập truyện ngắn, 1966), Hương máu (tập truyện ngắn, 1969), Phong trào Duy Tân (biên khảo, 1969), Kỳ nữ họ Tống (truyện lịch sử, 2002), Khi những lưu dân trở lại (khảo luận, 1967), Chinh phụ ngâm diễn âm tân khúc (khảo lục, 1971)…

Tập truyện ngắn Hương máu xuất bản năm 1969 bao gồm bảy truyện: Hương máu, Viên đội hầu, Thằng Thu, Về làng, Cái giỏ, Chiếc cáng điều, Rồi máu lên hương. Tập truyện ngắn ra đời trong những năm tháng đất nước và nhân dân ta đang anh dũng, kiên cường chiến đấu chống lại sự tấn công ngày càng khốc liệt của chế độ Mỹ - Ngụy. Vì thế những đề tài mà tác giả đề cập đến trong từng truyện cũng không nằm ngoài dòng chảy của văn học yêu nước lúc bấy giờ. Tập truyện viết về những cái chết anh hùng, sự hi sinh cao quý, hiên ngang bất khuất, của con người Quảng Nam. Nguyễn Văn Xuân đã tái hiện lại những nhân vật làm rạng danh vùng đất Quảng Nam như: Hoàng Diệu, Thái Phiên, Trần Cao Vân, các lãnh tụ Cần vương như Nguyễn Duy Hiệu, Phan Bá Phiến…Những cái chết bất tử, gieo vào lòng độc giả bao nỗi xót thương và đầy kính trọng. Đi sâu vào tìm hiểu tập truyện để thấy được những giá trị nội dung và nghệ thuật quý báu mà nhà văn đã đóng góp cho nền văn học nước nhà. Đó là sự tiếp nối truyền thống, khẳng định tư tưởng yêu nước, tinh thần tự cường dân tộc luôn là nguồn mạch chính của văn học Việt Nam.

2. Giá trị nội dung của tập truyện Hương Máu

v Ca ngợi những con người hy sinh cho sự nghiệp giải phóng quê hương, đất nước.

Cảm hứng tư tưởng chủ đạo trong tập truyện là ca ngợi tấm gương những người con ưu tú của quê hương, hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng đất nước. Nhân vật được nhà văn xây dựng có thể là những anh hùng chiến đấu và hy sinh thầm lặng cho quê hương, hay những con người đã làm rạng danh trong lịch sữ dân tộc đồng thời họ cũng có thể là những người anh hùng do tác giả hư cấu lên.

Trong truyện ngắn Hương máu, Nguyễn Văn Xuân đã tái hiện lại những hình tượng nhân vật anh hùng trong phong trào Cần Vương: Nguyễn Duy Hiệu, Phan Bá Phiến, Hồ Học, Trần Cao Vân, Thái Phiên, Tôn Thất Đề, Nguyễn Hữu Diễn, Tổng đốc Hoàng Diệu… Họ đều là những bậc trung thần, nghĩa sĩ  của triều đại phong kiến cuối cùng Việt Nam, trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Pháp. Tác giả không đề cập đến những chiến công, chiến tích hào hùng mà thể hiện khí phách oai phong của họ trước thời cuộc. Với Phan Bá Phiến, ông đã tự nguyện tìm đến cái chết để bảo vệ bí mật của nghĩa quân. Ông không coi đó là một bất hạnh của mình mà xem đó như là một hành động chứng tỏ lòng trung thành với Hoàng thượng: “Ông đưa chén thuốc độc lên môi, thong thả nuốt từng ngụm một. Uống xong, ông đặt chén, ung dung nâng cái hốt ngà lên, đầu cúi xuống cho được trang nghiêm…” hay nhân vật Hồ Học cũng là một tướng sĩ của Nghĩa Hội, cái khí phách vừa ngang tàng, vừa bất khuất càng được thể hiện rõ nét khi ông bị đưa ra tra tấn: “Một tù nhân tên là Hồ Học, một chiến tướng lừng danh dù bị bắt bị trói chặt cánh khuỷu, khi đối mặt với viên án sát, đối mặt vói những tên lính tra trấn kèm theo dụng cụ của họ nhưng người anh hùng vẫn ung dung, bình tĩnh”. Bên cạnh đó nhà văn còn khắc họa khí phách oai hùng của những người tuy chỉ đứng trong hàng ngũ binh lính nhưng khí phách kiên trung, luôn sẳn sàng hy sinh vì đại nghĩa: nhân vật “tôi”, Hiểu, Thiều…

Trong truyện Về làng, nhân vật ông Tú Bình là một tướng lĩnh nghĩa quân bị xử chém ở làng quê trong sự thương tiếc của nhân dân. Cái chết của ông còn sống mãi trong lòng bao người dân làng.

v Phê phán, lên án quân xâm lược và thế lực tay sai

Bên cạnh cảm hứng ca ngợi lòng kiên trung của các anh hùng xả thân vì đất nước, Nguyễn Văn Xuân còn lên án bọn tay sai, bọn bán nước cầu vinh. Trong truyện ngắn Hương máu tác giả nói nhân vật Nguyễn Thân với thái độ châm biếm sâu sắc trước một tên tay sai đắc lực của thực dân Pháp “Người Pháp dùng Nguyễn Thân vừa là hổ tướng, vừa là mưu thần, vừa là chó săn đắc lực và nguy hiểm”. Thời gian này, Mỹ thực hiện chính sách thuộc địa kiểu mới trên đất nước ta, một chính sách vô cùng thâm độc là dùng người Việt trị người Việt, Nguyễn Văn Xuân đã xây dựng nhân vật Nguyễn Thân để thể hiện về hiện thực chiến tranh lúc bấy giờ. Đồng thời tác giả đã thể hiện rõ thái độ của mình đối với những kẻ làm tay sai:“ Ở quảng Nam y dùng tú tài Nguyễn… là một con chó săn khác cũng mê hát bộ và cũng nguy hiểm như y.  Hai tên phản quốc này đóng ở hai cứ điểm: Nguyễn Thân dẫn lính tập Quãng Ngãi ra đóng ở Tam Kì và Tú Nguyễn .. theo quân triều đình đóng ở Phủ Điện. Họ nắm lấy đó làm điểm xuất phát tấn công theo lối gọng kìm để kẹp chúng tôi. Họ đổ rất nhiều tiền ra để thuê những tên do thám, mua chuộc bọn thân hào, bọn nhà giàu..”

v Thể hiện nỗi đau trước những mất mát, hy sinh và niềm tin vào tương lai tươi sáng.

Trong tập truyện tác giả đề cập đến nhiều nỗi đau, mất mát, hy sinh của cách anh hùng. Những sự hy sinh cao cã vì nghĩa lớn, nó không hề mang tính chất bi lụy mà là những hình tượng phi thường, những anh hùng sống mãi trong lòng dân tộc. Dù hiện thực là mất mát, là đau thương, nhưng tinh thần lạc quan vẫn ngự trị trong tác giả thể hiện niềm tin vào tương lai của đất nước, cụ thể trong kết thúc truyện Hương Máu: “Đêm ấy, tôi ngủ và chiêm bao thấy hàng trăm kỵ sĩ ruổi rong khắp xóm làng tỉnh Quảng Nam mang theo những lá đại kỳ viết bằng chữ lớn, báo tin thủ lĩnh phiến loạn đã chết. Nhưng đột nhiên những kỵ sĩ áo màu kia biến mất nhường chỗ cho những người gầy gò, xanh xao. Họ chạy qua mặt tôi, lớn tiếng gọi tôi và vẫy tay. Tôi sửng sốt chạy lại thì thấy toàn những bộ mặt rất quen mà tôi đã gặp suốt ba năm trời ở núi rừng. Nhưng khi họ trưng thẳng lá cờ, tôi không thấy hung tin mà chỉ thấy một chữ “Tiệp” rất lớn. Rồi tôi lại thấy đoàn kỵ sĩ áo quần rực rỡ hiện ra và tất cả cùng đua nhau chạy về phía sương mù”.

3. Giá trị nghệ thuật trong tập truyện Hương Máu

Hương Máu là một tập truyện có giá trị nghệ thuật vừa chứa đựng một số tình tiết lịch sử trong giai đoạn người Pháp mở đầu cuộc xung đột với các vua nhà Nguyễn, trước khi áp đặt chế độ cai trị trên toàn cõi Việt Nam. Đây không phải là những mẩu chuyện thuộc loại dã sử mà cốt truyện dựa vào lịch sữ.

Về nghệ thuật ngôn ngữ trong tập truyện Hương Máu đậm chất đời thường, mộc mạc, sữ dụng nhiều từ địa phương mang tính giản dị, bình dân, phương ngữ Nam và Trung Bộ: chớ, ngó bộ, bịnh, thiệt, việc chi rứa?, chi mô, làm răng…

Tình huống truyện bất ngờ và độc đáo, thường được thể hiện ở cuối truyện.

Nghệ thuật hư cấu cũng được tác giả sữ dụng trong tập truyện: “với chú Thu này thì dù có sắt cây, chú bẻ cũng cứ là gãy hết nghiến” (Thằng Thu), hay trong cảnh xử chém nhân vật Thu thì chém ba nhát đầu vẫn không lìa khỏi cổ.

          Nghệ thuật trần thuật được Nguyễn Văn Xuân xây dựng qua hình tượng người kể chuyện xưng “tôi”.

4. Kết luận

Tinh thần tự cường dân tộc luôn là nguồn mạch chính của văn học Việt Nam. Nguồn mạch ấy đã được nhà văn Nguyễn Văn Xuân tiếp nối thêm sức sống dài lâu qua tập truyện Hương Máu. Ngoài những đặc sắc về nội dung và độc đáo về nghệ thuật, tập truyện còn là tiếng nói mang đậm màu sắc dân tộc và thấm đẫm tinh thần nhân văn sâu sắc, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chung của dân tộc, tạo nên sức mạnh tổng hợp lớn lao của cuộc chiến tranh chống đế quốc xâm lược. Tập truyện Hương Máu góp phần vào sự hình thành và phát triển của văn học yêu nước thành thị miền Nam và làm giàu cho kho tàng văn học dân tộc.